ایمان خسروی

(The Narcotic of Mental World Alignment)

🔴تعریف مسئله:

در بسیاری از سازمان‌ها، چه در سطح کارکنان و چه در سطح مدیران و رهبران، افرادی هستند که به‌طور مداوم نیاز دارند:

- تصمیمات و افکارشان تأیید شود.

- واقعیت‌های بیرونی دقیقاً با جهان ذهنی و انتظارات شخصی‌شان منطبق باشد.

🟢این حالت نوعی وابستگی ذهنی ایجاد می‌کند که مثل یک «مخدر روانی» عمل می‌کند: هر بار که تأیید می‌گیرند یا رویدادها طبق تصویر ذهنی‌شان پیش می‌رود، احساس لذت و امنیت پیدا می‌کنند. اما وقتی این اتفاق نمی‌افتد، دچار اضطراب، مقاومت یا واکنش دفاعی می‌شوند.

🔵این خطای ادراکی چیست؟

از نگاه روان‌شناسی شناختی، این پدیده به دو سوگیری نزدیک است:

- Confirmation Bias (سوگیری تأیید)

- Cognitive Closure Bias (سوگیری بسته‌بودن ذهنی)

🔸فرد ناخودآگاه به دنبال شواهدی می‌گردد که دیدگاه خودش را تأیید کند، و از مواجهه با نظرات مخالف اجتناب می‌کند.

🔹تشبیه: مثل کسی که همیشه یک موسیقی خاص را گوش می‌دهد چون حس آرامش دارد، اما حاضر نیست سبک جدیدی را تجربه کند؛ در نتیجه ذهنش فقیر و تک‌بعدی می‌شود.

🟤پیامدهای این خطا در سازمان:

- کاهش یادگیری و رشد فردی

- ایجاد حلقه‌های تأیید متقابل (Echo Chambers)

- واکنش منفی به تغییر

- رکود نوآوری

🟠چرا شبیه به مخدر عمل می‌کند؟

هر بار که فرد تأیید می‌شود یا رویداد با تصویر ذهنی‌اش منطبق است، سیستم پاداش مغز (دوپامین) فعال می‌شود. این چرخه مثل هر اعتیاد دیگری، وابستگی ایجاد می‌کند.

🟡راهکارهای مقابله

🔸برای کارکنان:

۱. تمرین مواجهه با تضاد فکری: هر هفته یک منبع خبری یا تحلیلی بخوانید که با دیدگاه شما مخالف است.

۲. بازخورد چندمنبعی (360 Feedback): نظر همکاران، مافوق و زیردستان را همزمان بگیرید.

۳. پذیرش عدم قطعیت: بپذیرید که «ندانستن» یا «اشتباه بودن» بخشی طبیعی از یادگیری است.

🔹برای مدیران و رهبران:

۱. ایجاد فضای گفت‌وگوی امن: کارکنان بتوانند بدون ترس، دیدگاه مخالف ارائه دهند.

۲. چالش‌گری سیستماتیک: یک نفر در جلسات مأمور باشد که فرضیات را نقد کند.

۳. شاخص‌های ارزیابی چندبعدی: تصمیمات را با داده‌های واقعی و از منابع مختلف بررسی کنید.

🟣تمرین‌های عملی برای رهایی از اعتیاد به شنیدن تأیید:

🔹تمرین‌های فردی:

▪︎دفترچه مخالفت‌ها: هر روز یک نظر مخالف با خودتان را یادداشت و تحلیل کنید.

▪︎بازی نقش مخالف: در بحث‌ها عمداً طرف مخالف را بگیرید تا ذهن‌تان تمرین انعطاف کند.

▪︎مکث قبل از واکنش: وقتی با نظر مخالف روبه‌رو شدید، ۱۰ ثانیه نفس عمیق بکشید و بعد پاسخ دهید.

🔸تمرین‌های گروهی در سازمان

▪︎جلسات ایده‌پردازی بدون نام: ایده‌ها را بدون اسم مطرح کنید تا تأثیر جایگاه افراد کاهش یابد.

▪︎چالش اجباری ایده‌ها: هر ایده قبل از تصویب باید حداقل ۳ ایراد بالقوه‌اش بررسی شود.

▪︎چرخش نقش‌ها: مدیران و کارکنان گاهی جای هم تصمیم بگیرند تا زاویه دید جدید پیدا کنند.

♦️یادمان باشد: رهایی از این مخدر ذهنی نیاز به تمرین و آگاهی مداوم دارد. سازمان‌های بزرگ، با همین گام‌های کوچک، فضای یادگیری، نوآوری و رشد واقعی را می‌سازند.

---------